Nguyên tắc áp dụng bộ luật dân sự?

1. Nguyên tắc áp dụng bộ luật dân sự?

Để xác định một cơ chế pháp lý đầy đủ cho việc công nhận, tôn trọng, bảo vệ và đảm bảo quyền dân sự của cá nhân và pháp nhân, cũng như để thúc đẩy vai trò và vị trí của Bộ luật dân sự và đảm bảo sự thống nhất trong việc áp dụng pháp luật dân sự, và đáp ứng các yêu cầu của thực tiễn và hội nhập quốc tế, Bộ luật dân sự năm 2015 đã đi vào chi tiết về nguyên tắc áp dụng pháp luật dân sự từ Điều 4 đến Điều 6 Bộ luật dân sự 2015.

Trong thực tiễn giải quyết các vụ việc dân sự, việc xác định quan hệ pháp luật tranh chấp và văn bản pháp luật nội dung áp dụng là hai yếu tố quan trọng nhất, có ảnh hưởng quyết định đối với phương án tư vấn cũng như giải quyết vụ việc dân sự. Để xác định quan hệ tranh chấp, cần rõ ràng các bên tranh chấp về vấn đề gì, giữa ai với ai, và dựa vào văn bản pháp luật nội dung áp dụng cho việc giải quyết tranh chấp đó. Xác định đúng pháp luật nội dung và các nguồn luật bổ trợ khác của tranh chấp dân sự; hôn nhân và gia đình; kinh doanh, thương mại, lao động (viết tắt là dân sự) không chỉ quan trọng trong việc xác định quan hệ pháp luật tranh chấp mà còn trong việc xác định vấn đề mấu chốt của vụ việc, thu thập và cung cấp chứng cứ, đưa ra phương án giải quyết, soạn thảo bản luận cứ.

Thường, văn bản pháp luật nội dung áp dụng để giải quyết vụ việc dân sự là pháp luật tại thời điểm xác lập giao dịch hoặc sự kiện pháp lý xảy ra. Tuy nhiên, cần lưu ý các nguyên tắc áp dụng luật nội dung giải quyết tranh chấp dân sự, bao gồm: Nguyên tắc áp dụng luật chung, luật chuyên ngành là “riêng phủ định chung”; áp dụng luật theo hiệu lực về thời gian của văn bản pháp luật; áp dụng luật theo hiệu lực về không gian của văn bản pháp luật; áp dụng luật theo cơ quan ban hành văn bản pháp luật.

Trong trường hợp không có văn bản luật điều chỉnh cụ thể nội dung tranh chấp, người áp dụng pháp luật cần có kỹ năng áp dụng các nguồn bổ trợ khác của pháp luật. Nguồn bổ trợ của pháp luật theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự (BLTTDS) năm 2015 và Bộ luật Dân sự (BLDS) năm 2015 bao gồm: Tập quán; áp dụng tương tự pháp luật; các nguyên tắc cơ bản của pháp luật, án lệ, lẽ công bằng. Theo quy định của BLTTDS năm 2015 và BLDS năm 2015 thì: “Tòa án không được từ chối yêu cầu giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng” (khoản 2 Điều 4 BLTTDS năm 2015).

Từ đó xác định được 05 nguyên tắc áp dụng Bộ luật Dân sự 205 như sau:

– Nguyên tắc 1: Bộ luật này là luật chung điều chỉnh các quan hệ dân sự:

Để đảm bảo việc công nhận, tôn trọng, bảo vệ và đảm bảo quyền dân sự của cá nhân và pháp nhân được thực hiện một cách toàn diện, Bộ luật dân sự được thiết lập để điều chỉnh tất cả các quan hệ dân sự. Các luật khác liên quan đến việc điều chỉnh các quan hệ dân sự trong các lĩnh vực cụ thể không được phép xung đột với các nguyên tắc cơ bản của Bộ luật dân sự. Trong trường hợp các luật liên quan không có quy định hoặc có quy định trái với Bộ luật dân sự, thì các quy định của Bộ luật dân sự sẽ được áp dụng. Cơ sở cho quy định này bao gồm các điểm sau:

+ Vì quan hệ xã hội trong lĩnh vực dân sự rất đa dạng và phong phú, được điều chỉnh không chỉ bởi Bộ luật dân sự mà còn bởi nhiều luật chuyên ngành khác. Để đảm bảo quyền dân sự của các chủ thể được tôn trọng và bảo vệ, cần phải có sự thống nhất và đồng bộ của hệ thống pháp luật, trong đó vai trò quan trọng của Bộ luật dân sự được nhấn mạnh. Bộ luật này không chỉ là nguyên tắc hướng dẫn cho việc hình thành và phát triển của toàn bộ hệ thống pháp luật dân sự mà còn là cơ sở pháp lý để giải quyết các quan hệ dân sự trong trường hợp không có quy định của luật chuyên ngành.

+ Kinh nghiệm xây dựng và thi hành pháp luật trong thời gian gần đây cho thấy việc không làm rõ vị trí và vai trò của Bộ luật dân sự trong hệ thống pháp luật đã dẫn đến sự không thống nhất, đồng bộ, và mâu thuẫn trong nhiều văn bản pháp luật. Điều này làm cho việc nhận thức và áp dụng pháp luật gặp phải nhiều khó khăn và chi phí tuân thủ cao, không đáp ứng được yêu cầu ngày càng cao trong việc thực hiện và bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể trong xã hội.

+ Nghiên cứu về thực tiễn lập pháp của một số nước có hệ thống pháp luật tương đồng với nước ta cho thấy Bộ luật dân sự luôn được xác định là Bộ luật có vị trí và vai trò quan trọng nhất trong hệ thống pháp luật, đặc biệt trong việc xây dựng các quy định căn bản và chung nhất liên quan đến tất cả các lĩnh vực của cuộc sống dân sự, đồng thời định hướng cho việc lập pháp các văn bản điều chỉnh các quan hệ dân sự cụ thể. Nó cũng được áp dụng khi các luật chuyên ngành không có quy định về một quan hệ dân sự cụ thể. Ví dụ, Bộ luật dân sự của Vương quốc Campuchia quy định rằng: “Luật này chỉ định các vấn đề cơ bản liên quan đến quan hệ pháp luật dân sự. Trong trường hợp các bộ luật chuyên ngành khác không có quy định về quan hệ tài sản và gia đình, các quy định của Bộ luật này sẽ được áp dụng hoàn toàn.”

– Nguyên tắc 2: Trường hợp có sự khác nhau giữa quy định của Bộ luật dân sự và điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên về cùng một vấn đề thì áp dụng quy định của điều ước quốc tế.

– Nguyên tắc 3: Trong trường hợp không có thoả thuận giữa các bên và pháp luật không quy định, tập quán có thể được áp dụng trong quan hệ dân sự.

Bộ luật dân sự năm 2015 định rõ rằng tập quán là các quy tắc xử sự đã được hình thành và lặp lại nhiều lần trong một khoảng thời gian dài, được thừa nhận và áp dụng rộng rãi trong một vùng, miền, dân tộc, cộng đồng dân cư hoặc trong một lĩnh vực dân sự nhất định. Tuy nhiên, tập quán chỉ được áp dụng khi không vi phạm các nguyên tắc cơ bản quy định tại Điều 3 của Bộ luật dân sự.

Nguyên tắc này cũng được quy định trong Khoản 1 Điều 45 của Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 về cách giải quyết vụ việc dân sự trong trường hợp chưa có điều luật áp dụng. Ngoài ra, Khoản 1 Điều 45 cũng quy định rằng khi yêu cầu Tòa án giải quyết vụ việc dân sự, các bên có quyền viện dẫn tập quán để yêu cầu Tòa án xem xét áp dụng. Tòa án có trách nhiệm xác định giá trị áp dụng của tập quán theo quy định tại Điều 5 của Bộ luật dân sự. Trong trường hợp các bên viện dẫn các tập quán khác nhau, tập quán được thừa nhận tại nơi phát sinh vụ việc dân sự sẽ được áp dụng.

2. Danh mục một số án lệ dân sự của Việt Nam hiện nay?